کسب مهارت‌های ارتباطی کلامی و غیرکلامی با اعضای خانواده، نیازمند آموزش و آگاهی است. نداشتن مهارت گفتگو یکی از اصلی‌ترین علت‌های اختلافات درون خانواده‌هاست. اگر اعضا به مهارت‌های ارتباطی در خانواده آشنا باشند، می‌توانند از بسیاری از کشمکش‌های درون خانواده پیشگیری کنند و یا به حل آنها کمک کنند.
مهارت‌های ارتباطی چیست؟
اول باید ببینیم مهارت‌های ارتباطی چه هستند. مهارت‌های ارتباطی به فرآیندی گفته می‌شود که در آن فرستنده و گیرنده هر دو در جا به جایی یک پیام نقش داشته باشند و بتوانند به درستی ارتباط برقرار کنند.. فرآیند ارتباطی ممکن است چالش‌های زیادی داشته باشد، که رایج‌ترین این چالش‌ها را می‌توان تفسیر نادرست منظور فرستنده دانست.
ارتباط بین دو شخص زمانی موفقیت‌آمیز خواهد بود که فرستنده توانایی رساندن منظور خود را داشته باشد و گیرنده نیز به صورت متقابل، با داشتن شناخت کافی از فرستنده، منظور واقعی فرستنده را از پیام ارسالی دریافت کند.
به بیان ساده، مهارت‌های ارتباطی، فرآیندی است که در آن اطلاعات از فرستنده به گیرنده منتقل شده و پیام برای هر دو نفر واضح و قابل فهم باشد.
در اصل مهارت‌های ارتباطی به مجموعه مهارت‌هایی گفته می‌شود که شخص با داشتن این مهارت‌ها می‌تواند با دیگران به گونه‌ای ارتباط برقرار کند که نتیجه آن رفتارهای مثبتی را از طرف شخص گیرنده در پی داشته و از بروز واکنش‌های منفی جلوگیری کند.
اهمیت مهارت‌های ارتباطی
با وجود اهمیت مهارت‌های ارتباطی در شرایط امروز، اما بسیاری از افراد هنوز به اهمیت این مهارت‌ها پی نبرده و انگیزه‌ای برای یادگیری این مهارت‌ها نشان نمی‌دهند. همین عامل باعث می‌شود این دسته از افراد نتوانند افکار و ایده‌های خود را به دیگران انتقال دهند. همچنین این افراد به دلیل عدم توانایی در برقراری ارتباط موثر با دیگران، امکان رقابت در محیط‌های کاری و تحصیلی ممتاز را از دست داده و از پیشرفت باز بمانند.
اینکه دیگران بتوانند پیام‌های شما را به طور دقیق و شفاف دریافت کنند، برای برقراری ارتباطی موثر بسیار مهم و ضروری است.
برای دستیابی به مهارت‌های ارتباطی، ابتدا باید پیامی که قصد ارائه آن را دارید به درستی انتخاب کنید، در ذهن خود مرور کنید و بررسی کنید که مخاطب شما با شنیدن این پیام چه واکنشی از خود نشان خواهد داد. علاوه بر شناخت پیام، شما باید مخاطب خود را بشناسید و با توجه به شناختی که از مخاطب دارید، تصمیم بگیرید که چگونه پیام خود را بازگو کنید که مخاطب منظور شما را به درستی بفهمد. برای برقراری یک ارتباط موثر، شما باید موقعیت، شرایط فرهنگی، محیطی و فضای غالب بر گفتگو را بسنجید و سپس پیام خود را منتقل کنید.
مهارت‌های ارتباطی در خانواده
بسیاری از اختلافات خانوادگی در اثر نداشتن مهارت‌های ارتباطی به وجود می‌آید. مثلا درست صحبت نکردن و عدم توانایی در رساندن منظور خود به دیگر افراد خانواده. همین مسئله باعث بروز چالش‌ها و مشکلات بسیار زیادی در محیط خانواده می‌شود. به خصوص زوج‌های جوان که به تازگی ازدواج کرده‌اند و شناخت کاملی از همسر خود و خانواده او ندارند، ممکن است در سال‌های ابتدایی ازدواج بر سر مسائل کوچک دچار اختلاف شوند.
پرورش مهارت‌های ارتباطی در خانواده باعث بهبود روابط بین زوجین و همچنین روابط بین والدین و فرزندان می‌شود. همه ما تجربه این را داشته‌ایم که دیگران حرف‌های ما را شنیده و ما را درک کرده‌اند و از طرفی دیگر در برخی موارد حس کرده‌ایم که اعضای خانواده برای نظر و عقیده ما ارزشی قائل نیستند. به طور معمول اگر احساس کنیم توسط اطرافیان درک شده‌ایم کمتر از زمانی که دیگران کلام و احساس ما را نادیده گرفته‌اند دچار خشم و اضطراب می‌شویم و آمادگی بیشتری برای حل مشکلات داریم. به این ترتیب تمام افراد خانواده احساس درک شدن و شنیده شدن می‌خواهند.
اما نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که هر چه تعداد اعضای خانواده بیشتر باشد نیاز به مهارت‌های ارتباطی در خانواده افزایش می‌یابد. با افزایش تعداد اعضای خانواده فرصت‌های برقراری ارتباط و همچنین امکان بروز اختلاف نیز بیشتر می‌شود. با کمک مهارت‌های ارتباطی، خط مشی‌هایی برای اعضای خانواده تعیین می‌شود که اعضا باید به این قوانین پایبند باشند. به این ترتیب تمام افراد احساس درک شدن و شنیدن شدن خواهند کرد. همچنین به واسطه مهارت‌های ارتباطی در خانواده بسیاری از درگیری‌های احتمالی را رفع نمود.
مهم‌ترین علت مشکلات خانوادگی این است که افراد مهارت‌های ارتباطی در خانواده را نمی‌شناسند و لذا دچار خطاهای ناشی از این کمبود می‌شود. از جمله این اشتباهات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصور می‌کنید که از فکر طرف مقابل آگاهید یا توقع دارید او فکر شما را بخواند.
- وقتی به جای شنیدن حرف‌های دیگران، بر آنچه که می‌خواهید بگویید تمرکز می‌کنید.
- وقتی مشکلات غیرمرتبط را به مشکلات فعلی ربط می‌دهید و وارد بحث می‌کنید.
- وقتی فکر می‌کنید صلاح دیگران را بهتر از خود آنها می‌دانید و سعی در مجاب کردن آنها دارید.
چند راه حل برای حل تعارضات درون خانواده با کمک مهارت‌های ارتباطی:
1-همه اعضای خانواده را در جریان اتفاقات مرتبط با آنها بگذارید.
2-به صورت کلی صحبت کنید و اجازه ندهید کسی مورد قضاوت قرار بگیرد.
3- نظر همه را بشنوید.
4-همه اعضا باید به صورت فعالانه به نظر باقی اعضای خانواده گوش دهند.
5-پس از شنیدن نظر، بهترین راه حل برای مشکل انتخاب شود.
6-تمرکزتان را روی خواسته‌های شخصی نگذارید.
اهمیت برقراری ارتباط در خانواده
ارتباط خوب برای روابط خانوادگی قوی و سالم ضروری است. برقراری ارتباط به شما کمک می‌کند:
- توانایی خود را در برقراری ارتباط بهبود بخشد: هنگامی که احساس می‌کنید به خانواده خود نزدیک هستید، به احتمال زیاد به آنها اعتماد می‌کنید و بخش‌های مهمی از زندگی خود را به اشتراک می‌گذارید. این می‌تواند منجر به احساس قوی‌تر ارتباط و صمیمیت شود.
- ایجاد اعتماد و احترام: اعتماد پایه و اساس هر رابطه قوی است. هنگامی که شما صریح و صادقانه با خانواده خود ارتباط برقرار می‌کنید، اعتماد و احترام ایجاد می‌کنید.
- تعارض را به روشی مثبت حل کنید: هنگامی که مهارت‌های ارتباطی قوی دارید، می‌توانید تعارض را به طور موثرتری حل کنید. این می‌تواند منجر به استرس کمتر و ارتباط مثبت بیشتر با خانواده شود.
- یکدیگر را بهتر درک کنید: ارتباط می‌تواند به شما کمک کند ارزش‌ها، باورها و احساسات خانواده خود را درک کنید. این درک می‌تواند به شما در حل اختلافات و ایجاد یک رابطه قوی‌تر کمک کند.
- برای زمانی که اتفاقات بد رخ می‌دهد آماده شوید: اگر با خانواده خود رابطه قوی دارید، می‌توانید در زمان‌های سخت به آنها برای حمایت تکیه کنید. کودکانی که به خانواده خود اعتماد دارند و والدینشان واقعا به صحبت‌های آنها گوش می‌دهند، در مواقعی که دچار مشکل می‌شوند، بیشتر به والدین خود اعتماد خواهند کرد.
- یاد بگیرید به یکدیگر اعتماد کنید: ارتباط خوب کلید ایجاد اعتماد است. وقتی افکار و احساسات خود را آشکارا با خانواده خود در میان می‌گذارید، پایه و اساس اعتماد ایجاد می‌کنید.
چرا برقراری ارتباط خانوادگی برای برخی از افراد دشوار است؟
برای برخی افراد، برقراری ارتباط با خانواده ممکن است دشوار باشد. این ممکن است به دلایل زیر باشد:
- آنها در خانواده‌ای بزرگ شدند که برای برقراری ارتباط تشویق نمی‌شدند: در برخی خانواده‌ها، برقراری ارتباط بین اعضای خانواده مسئله خیلی مهم تلقی نمی‌شود. در نتیجه بیان افکار و احساسات برای این دسته از افراد دشوار است. والدین باید فرزندانشان را هم ببینند هم بشنوند.
- آنها در بیان احساسات خود مشکل دارند: برخی افراد در بیان افکار و احساسات خود مشکل دارند. این افراد ممکن است در آینده خجالتی یا درونگرا بشوند.
- برقراری ارتباط بدون عصبانیت یا ناراحتی برای آنها دشوار است: برخی از افراد در برقراری ارتباط مشکل دارند، آنها با کوچکترین مسئله عصبانی و ناراحت می‌شوند. بنابراین برقراری ارتباط و داشتن یک مکالمه سازنده با این افراد دشوار است.
- آنها در گوش دادن به دیگران مشکل دارند: وقتی افراد در برقراری ارتباط مشکل دارند، ممکن است در گوش دادن به دیگران نیز دچار مشکل شوند. این مسئله می‌تواند درک آنچه طرف مقابل می‌خواهد بگوید را دشوار کند. این اغلب منجر به سوءتفاهم می‌شود.
- آنها احساس می‌کنند خانواده آنها را نمی‌شنود یا درک نمی‌کند: وقتی افراد احساس می‌کنند شنیده یا درک نمی‌شوند، ممکن است تلاش برای برقراری ارتباط را متوقف کنند. این می‌تواند منجر به احساس انزوا و تنهایی شود.
- آنها هرگز مهارت‌های ارتباطی را به خوبی یاد نگرفته‌اند: برخی از افراد ممکن است هرگز مهارت‌های ارتباطی را به خوبی یاد نگرفته باشند. این می‌تواند برقراری ارتباط موثر را برای آنها دشوار کند.
چگونه می‌توانید مهارت‌های ارتباطی در خانواده را پیاده‌سازی کنید؟
اگر می‌خواهید مهارت‌های ارتباطی خانواده خود را بهبود ببخشید، ابتدا باید خود الگوی خوبی باشید. همیشه با اعضای خانواده خود با احترام ارتباط برقرار کنید.
در ادامه چند راه برای پیاده‌سازی مهارت‌های ارتباطی در خانواده گفته شده است:
1-بیشتر از اینکه حرف بزنی گوش کن.
وقتی با خانواده خود صحبت می‌کنید، واقعا به آنچه می‌گویند گوش دهید. سعی کنید دیدگاه آنها را درک کنید.
2-از استفاده عبارت “تو” خودداری کن.
وقتی از کلمه “تو” استفاده می‌کنید، مانند « تو همیشه مرا عصبانی می‌کنی » می‌تواند باعث شود طرف مقابل احساس تدافعی کند.
3-از عبارت «من» استفاده کن.
هنگامی که با خانواده خود در ارتباط هستید، از ضمیر «من» استفاده کنید. به عنوان مثال، به جای گفتن« تو هرگز به من گوش نمی‌دهی»، سعی کنید بگویید:« احساس میکنم به من گوش نمی‌دهی.»
4-قاطع باش.
ارتباط قاطعانه روشی برای برقراری ارتباط محترمانه و واضح است. وقتی قاطع هستید، سعی نمی‌کنید مکالمه‌ی طرف مقابل را کنترل کنید. همچنین اجازه نمی‌دهید طرف مقابل مکالمه را کنترل کند. این به معنای تهاجمی بودن نیست. وقتی پرخاشگر هستیم، ممکن است صدای خود را بلند کنیم، حرف یکدیگر را قطع کنیم یا بر یک مکالمه مسلط شویم بدون اینکه به طرف مقابل فرصتی برای صحبت کردن بدهیم.
5-از زبان بدن خود آگاه باشید.
زبان بدن شما می‌تواند در بیان احساس شما بسیار تاثیرگذار باشد. مراقب حالات صورت و وضعیت بدن خود باشید.
6-مراقب لحن صدای خود باشید.
لحن صدای شما نیز می‌تواند در مورد احساس شما ارتباط زیادی برقرار کند. از اینکه عصبانی، قضاوت‌آمیز یا طعنه‌آمیز صحبت کنید بپرهیزید.
چگونه می‌توانید مهارت‌های ارتباطی را در خانواده خود را افزایش دهید و بهبود بخشید؟
1-با صحبت در مورد آنچه در زندگی شما می‌گذرد شروع کنید.
اگر می‌خواهید ارتباط خود را با خانواده بهبود ببخشید، با به اشتراک گذاشتن آنچه در زندگی شما اتفاق می‌افتد شروع کنید. این مسئله به اعضای خانواده کمک می‌کند که احساس مشارکت و ارتباط با شما داشته باشند. همچنین ممکن است برخی از اهداف و رویاهای خود را با آنها به اشتراک بگذارید.
نمونه‌های برای شروع مکالمه:
- مامان؛ نمی‌تونی حدس بزنی امروز در مرکز خرید چه اتفاقی برای من افتاد.
- امروز روز عجیبی بود؛ به نظر می‌رسید که من نمی‌توانم کاری را درست انجام دهم. آیا تا به حال چنین روزی داشتی؟
2- در مورد احساس خود صحبت کنید.
یکی دیگر از تکنیک‌هایی موثر برای بهبود ارتباط با خانواده صحبت کردن در مورد احساس خود است. به راحتی می‌توان تصور کرد که دیگران نیز مانند شما احساس می‌کنند، اما لزوما اینطور نیست. با صحبت در مورد احساس خود، به دیگران نیز اجازه می‌دهید تا احساس خود را ابراز کنند.
نمونه شروع مکالمه:
- احساس میکنم با تمام کارهایی که باید در این هفته انجام دهم غرق شده‌ام.
- من در مورد کار جدیدم بسیار هیجان زده هستم. این یک فرصت عالی برای من است.
- نمی‌دانم در مورد این خبر چه واکنشی نشان بدهم، واقعا گیج کننده است.
3- سوال بپرسید.
یکی از ساده‌ترین راه‌های برای بهبود ارتباطات خانوادگی، پرسیدن سوال است. این به افراد کمک می‌کند تا آنچه را که فکر می‌کنند و احساس می‌کنند بدون اینکه احساس کنند مورد قضاوت یا انتقاد قرار می‌گیرند، به اشتراک بگذارند. ممکن است از آنها در مورد کاری که اخیرا انجام داده‌اند بپرسید ،یا ممکن است از آنها در مورد چیزی که در گذشته اتفاق افتاده است بپرسید.
نمونه شروع مکالمه:
- وقتی خبر امروز را شنیدی چه فکری کردی؟
- به نظرت بزرگترین مشکل جهان امروزه چیست؟
- آیا کتاب/ فیلم مورد علاقه‌ای دارید؟ چرا آن را خیلی دوست دارید؟
4- همه چیز را شخصی نکنید.
اغلب وقتی کسی ناراحت است، به طور خودکار به این نتیجه میرسیم که کاری انجام داده‌ایم که او ناراحت شده است. به همین علت ما حالت تدافعی می‌گیریم. اگر متوجه شدید که کسی ناراحت است، آرامش خود را حفظ کنید و بعد سعی کنید علت آن را متوجه شوید. سوالات واضح بپرسید تا بتوانید کاملا درک کنید که مشکل از کجاست. و اگر معلوم شد که چه چیزی باعث نگرانی او شده است، سعی کنید بدون اینکه ناراحت شوید به حرفش گوش دهید. یک عذرخواهی با توضیح صمیمانه می‌تواند کمک زیادی به بهبود رابطه شما کند.
نمونه شروع مکالمه:
- متاسفم اگه چیزی گفتم که باعث ناراحتیت شدم، میتونی بیشتر در مورد دلیل ناراحتیت بگی؟
- به نظر میرسه یه چیزی تورو ازار میده؛ میتونم کمکت کنم.
5- صادق باشید.
به اعضای خانواده خود دروغ نگویید؛ در عوض حقیقت را به آنها بگوئید، حتی زمانی که برایتان آزار دهنده باشد. ممکن است از صدمه زدن به احساسات آنها ناراحت شوید، اما آنها از اینکه با آنها صادق هستید قدردانی می‌کنند صداقت پایه و اساس هر رابطه‌ی قوی است.
نمونه شروع مکالمه:
- من با نظر شما موافق نیستم، اما به نظرت احترام می‌گذارم.
- میدانم این چیزی نیست که می‌خواستی بشنوی، اما نظر صادقانه من است.
6- اجازه دهید هر کسی افکار خودش را بدون وقفه بیان کند.
قطع کردن حرف دیگران باعث می‌شود، طرف مقابل تصور کند نظرش مهم نیست. بنابراین اگر می‌خواهید ارتباطات خانواده‌تان را بهبود ببخشید، سعی کنید حرف یکدیگر را قطع نکنید. به هر فردی اجازه دهید تا افکار خود را به طور کامل و بدون وقفه بیان کند.
7- به مشکلات حمله کنید نه یکدیگر
اگر در حال بحث در مورد مشکلی هستید، ممکن است به راحتی ناامید یا عصبانی شوید. سعی کنید به یکدیگر حمله نکنید. به جای حمله به یکدیگر، روی حمله به مسائل و مشکلاتتان تمرکز کنید.
نمونه شورع مکالمه:
- بیاید راه‌حل‌هایی را برای این موضوع در نظر بگیریم.
- من از بهم ریختگی این خانه ناراضی هستم. به نظرت بهترین راه برای حل این مشکل چیست؟
- چگونه می‌توانیم برای بهبود این وضعیت با یکدیگر همکاری کنیم؟
8- بگوئید “متشکرم”
نادیده گرفتن کارهای کوچکی که اعضای خانواده برای یکدیگر انجام می‌دهند آسان است، اما مهم است که قدردانی خود را نشان دهید. تشکر کردن یک راه ساده برای بهبود ارتباطات و قدردانی روابط شماست.
نمونه شروع مکالمه:
- خیلی ممنون که خودت اتاقت رو تمیز کردی
- ممنونم که دیروز بعد از مدرسه منو رسوندی خونه
- از اینکه اینقدر رک و صبور هستید متشکرم؛ این برای من بسیار مهم است.
9- در آماده کردن وعده‌های غذایی به یکدیگر کمک کنید.
این کار خیلی بزرگی است. عادت داشته باشید که وعده‌های غذایی را باهم درست کنید و به نوبت غذاهای متفاوت بپزید. این کار ارتباط شما را ده برابر بهبود می‌بخشد و شما را به هم نزدیک‌تر می‌کند. به علاوه این یک راه حل عالی برای مشارکت دادن بچه‌ها در آشپرخانه و آموزش مهارت‌های زندگی به آنهاست.
10- زمانی را برای ارتباط خانوادگی اختصاص دهید.
یکی از راه‌های بهبود ارتباطات خانوادگی، صرف زمان برای ارتباط با خانواده است. این بدان معناست که موبایل خود را کنار بگذارید و زمانی را صرف صحبت کردن و گوش دادن به یکدیگر کنید. اختصاص دادن زمانی در هفته برای اوقات فراغت خانواده می‌تواند مفید باشد. این زمانی است که می‌توانید صحبت کنید، بازی کنید یا فقط باهم باشید.
اگر در برقراری ارتباط با خانواده خود مشکل دارید، ممکن است بخواهید از یک درمانگر یا مربی کمک بگیرید. آنها می‌توانند به شما کمک کنند تا نحوه برقراری ارتباط موثرتر را بیاموزید. همچنین می‌توانند به شما در حل اختلافات کمک کنند.
