تورم به زبان ساده

چند روز قبل وقتی در حال مرتب کردن کمدهای اتاقم بودم، پاکتی را دیدم که درون آن مقداری اسکناس 200، 100 و 1000 تومانی بود. اسکناس‌های نو که سالیان قبل از اقوام و خانواده به عنوان عیدی دریافت کرده بودم. اسکناس‌هایی که روزی برای خود ارزشی داشتند. اما امروز بعد از گذشت سال‌ها تنها تکه‌ کاغذهایی هستند که فقط رنگ پول را دارند، بدون هیچ ارزشی. و این دستاورد چیزی است که به آن تورم می‌گوئیم.

مفهوم تورم چیست؟

تورم به افزایش مداوم سطح قیمت کالاها و خدمات در یک دوره زمانی معین گفته می‌شود. به عبارتی تورم یعنی با واحد پولی یکسان می‌توان میزان کمتری خرید کرد. معنی رایج تورم به افزایش سطح قیمت‌ها اشاره دارد.

نکته مهم این است که هر افزایش قیمتی تورم نیست. در مبحث تورم دو عنصر زمان و استمرار بسیار مهم هستند. به این عبارت که اگر قیمت‌ها، تنها در یک بازه زمانی خاص و فقط برای یک بار افزایش پیدا کرد، به این مسئله نمی‌توانیم تورم بگوئیم.

تورم افزایش بی‌رویه قیمت کالاها و خدمات بدون پشتوانه و برنامه‌ریزی است و نتیجه این است که باعث کاهش قدرت خرید مردم می‌شود.

نکته مهم دیگری که درباره تورم باید به آن اشاره کنیم این است، همانطور که گفتیم تورم باعث می‌شود قدرت خرید مردم کاهش پیدا کند. البته این کاهش قدرت خرید درباره همه کالاها صادق نیست. و همین امر باعث می‌شود پیش‌بینی شرایط اقتصادی و تحلیل بازارها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری دشوار باشد.

به طور مثال زمانی که گفته می‌شود، نرخ تورم 20 درصد است، این بدان معنا نیست که همه کالاها و خدمات با افزایش قیمت 20 درصدی مواجه شده‌اند، بلکه این یعنی با توجه به سبد مصرفی خانواده در یک جامعه قیمت کالاها و خدمات به طور میانگین به اندازه 20 درصد افزایش پیدا کرده است. برای مثال افزایش اقلام خوراکی ممکن است 25 درصد و خدمات یا حمل و نقل 18 درصد افزایش یافته باشد.

آشنایی با انوع تورم

اقتصاددانان بر حسب علل بوجود آورنده تورم، آن را به چند دسته تقسیم می‌کنند:

تورم ناشی از افزایش تقاضا

تورم ناشی از فشار تقاضا با افزایش عرضه پول بوجود می‌آید. در این زمان چون پول بیشتری در دسترس مردم است، آن‌ها پول بیشتری خرج می‌کنند و نتیجه این می‌شود که بین عرضه و تقاضا، فاصله ایجاد می‌شود. اما چطور؟ در این حالت، سرعت تقاضا برای کالا و خدمات بیشتر از میزان ظرفیت تولید اقتصادی است. در نتیجه  تقاضاهای مازاد موجب افزایش سطح قیمت‌ها و تورم می‌شود.

تورم ناشی از فشار هزینه

زمانی که به علت افزایش هزینه دستمزد و مواد اولیه، سطح کلی قیمت‌ها افزایش می‌یابد با تورم ناشی از فشار هزینه روبه‌رو هستیم. هزینه بالای تولید می‌تواند باعث می‌شود میزان عرضه محصول کاهش پیدا کند. با وجود اینکه در میزان تقاضا تغییری بوجود نیامده، افزایش قیمت ناشی از هزینه به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود و تورم ناشی از فشار هزینه بوجود می‌آید.

تورم ساختاری

تورم ساختاری ناشی از انتظارات تطبیقی است. یعنی زمانی که افراد انتظار دارند نرخ تورم فعلی در آینده نیز ادامه داشته باشد. زمانی که نرخ کالا و خدمات افزایش پیدا می‌کند، افراد از جمله نیروی کار این انتظار را دارند که این افزایش قیمت با نرخ یکسانی در آینده ادامه داشته باشد. در نتیجه آن‌ها نیز درخواست افزایش دستمزد می‌کنند تا بتوانند استاندارد سطح زندگی خود را حفظ کنند. این افزایش دستمزد باعث افزایش هزینه کالاها و خدمات خواهد شد، این افزایش دستمزد و قیمت تا زمانی که یکی از این عوامل دیگری را تحریک کند، ادامه پیدا می‌کند.

انواع تورم بر حسب سرعت پیشروی

تورم بر حسب سرعت پیشروی نیز مورد تقسیم بندی قرار می‌گیرد.

تورم خزنده
تورم خزنده، یا تورم خفیف زمانی بوجود می‌آید که افزایش قیمت سالانه به اندازه 3 درصد یا کمتر از آن باشد. از نظر بانک مرکزی آمریکا، چنین تورمی به نفع رشد اقتصادی است. چرا که مصرف کنندگان تصور می‌کنند قیمت‌ها در آینده افزایش پیدا خواهد کرد. در نتیجه تقاضای خود را افزایش می‌دهند. اما چرا باعث افزایش تقاضا می‌شود؟ مصرف‌کنندگان در حال حاضر اقدام به خرید کالا می‌کنند تا در آینده با قیمت‌های بالاتری روبه‌رو نشوند.

تورم رونده
تورم رونده، قوی‌تر و البته مخرب‌تر است و سالیانه افزایش قیمت بین 3 تا 10 درصد را شامل می‌شود. در این موارد مردم به خرید بیش از اندازه کالاها روی می‌آورند تا مجبور نشوند در آینده پول بیشتری برای همان کالا پرداخت کنند. این افزایش خرید، موجب افزایش تقاضا شده و عرضه کنندگان قادر به تامین مازاد تقاضا نیستند. همچنین دستمزدها نیز کافی نیست. در نتیجه بخش گسترده‌ای از مردم دسترسی به کالاها و خدمات ضروری را به علت افزایش هزینه از دست می‌دهند.

تورم سواره
تورم سواره زمانی رخ می‌دهد که نرخ تورم ده درصد یا بیشتر باشد. در این حالت، اقتصاد بی‌ثبات می‌شود، ارزش پول کاهش می‌یابد و افراد و کسب و کارها در تامین نیازهای خود با چالش مواجه می‌شوند. با وجود تورم سواره، سرمایه‌گذاران، سرمایه‌های خود را از چرخه اقتصادی کشور خارج می‌کنند.

ابرتورم
به افزایش قیمت سریع، گسترده و خارج از کنترل، ابر تورم می‌گویند. ابر تورم بیانگر افزایش تورم بیش از 50 درصد در ماه است.

علت بوجود آمدن تورم چیست؟

یکی از بدیهی‌ترین علت بوجود آمدن تورم؛ افزایش حجم پول است. عرضه پول می‌تواند خیلی ساده و از طریق چاپ اسکناس بدون پشتوانه توسط دولت باشد. از علت‌های دیگر بوجود آمدن تورم می‌توان به افزایش مخارج عمومی و کسری بودجه دولت، افزایش سرعت گردش پول، رشد جمعیت، احتکار، کمبود حقیقی کالا، صادرات، کاهش مالیات و اتحادیه‌های کارگری اشاره کرد.

افزایش مخارج عمومی
منظور از افزایش مخارج عمومی، زمان‌هایی است که مخارج دولت از میزان مالیات جمع‌آوری شده بیشتر است. در این زمان دولت برای رفع کسری بودجه، اقدام به چاپ پول می‌نماید که منجر به فشار تورمی بر اقتصاد می‌شود.

افزایش سرعت گردش پول
در اقتصاد کل حجم پول بدست آمده از ضرب سرعت گردش پول در میزان عرضه پول توسط دولت است. وقتی در دوره رونق اقتصادی باشیم، مردم پول بیشتری خرج می‌کنند، در نتیجه سرعت گردش پول بیشتر می‌شود و این باعث افزایش فشار تورمی می‌گردد.

رشد جمعیت
میزان تقاضا را در بازار افزایش می‌دهد، در نتیجه تورم نیز افزایش پیدا می‌کند.

کمبود حقیقی
زمانی که عرضه کالا کمتر از تقاضا باشد، منجر به افزایش تورم می‌گردد.

صادرات
زمانی که تولیدات توانایی تامین نیازهای داخلی و خارجی را نداشته باشند، تورم رخ خواهد داد.

اتحادیه‌های کارگری
اتحادیه‌های کارگری، به نفع نیروی کار اقدام می‌کنند. بنابراین زمان‌هایی که قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند، اتحادیه‌ها نیز درخواست افزایش حقوق نیروی کار را دارند. افزایش دستمزد، باعث افزایش هزینه تولید و افزایش قیمت کالای تولید شده می‌شود.

کاهش مالیات
عمدتا، مالیات در گذر زمان افزایش پیدا می‌کند، اما در بازه‌های از زمان، دولت‌ها به دلایل عمدتا سیاسی و برای افزایش محبوبیت خود در بین شهروندان، مالیات‌ها را کاهش می‌دهند. این عمل باعث می‌شوند شهروندان پول بیشتری خرج کنند و تورم را افزایش دهند.

تورم به سود چه کسانی است؟

افرادی که دارائی‌های نقدی خود را به خرید ملک و… اختصاص می‌دهند کمترین آسیب را از افزایش تورم یا افزایش قیمت‌ها متحمل می‌گردند. اما افرادی که پول خود را به صورت نقد نگه‌داری می‌کنند بیشترین ضرر را از افزایش تورم و افزایش قیمت می‌بینند، چرا که ارزش منابع مالی آن‌ها روز به روز در حال کاهش است.

پیامدهای تورم چه هستند؟

از بین رفتن قدرت خرید مردم
بارزترین پیامد تورم که به وفور شاهد آن هستیم، از دست دادن قدرت خرید مردم است. از آنجائی که با تورم قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند، افراد بسیاری تاثیرات آن را روی بودجه خود احساس می‌کنند. اما افرادی که درآمد ثابت یا درآمد اندکی دارند، اغلب بیشتر پیامد کاهش قدرت خرید را احساس می‌کنند.

بالا رفتن نرخ بهره توسط بانک مرکزی
افزایش تورم باعث می‌شود بانک مرکزی برای هماهنگی با شرایط موجود، نرخ بهره بانکی را بالاتر ببرد. این مسئله روی بسیاری از کسب‌وکارها اثرگذار است. به این دلیل که ما همیشه سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار را با میزان نرخ بهره‌ای که دریافت می‌کنیم، مقایسه می‌نمائیم.

افزایش قیمت کالاها و خدمات
آشکارترین نشانه تورم، این است که قیمت‌ها بالاتر می‌روند. زندگی بدون نیازهای اولیه مانند مسکن، غذا و بهداشت امکان‌پذیر نیست. زمانی که تورم افزایش پیدا می‌کند، قیمت امکانات اولیه زندگی نیز بالاتر می‌رود و به طبع هزینه تامین نیازهای اولیه نیز بالاتر می‌رود.

کند شدن رشد اقتصادی
با افزایش تورم، بانک مرکزی از سیاست‌های انقباضی استفاده می‌کند. یعنی  عرضه پول را کاهش داده و الزامات دریافت اعتبارات هم سخت‌تر می‌شود. این اقدام برای افرادی که به دنبال خریدهای عمده هستند به یک چالش تبدیل می‌شود و در نتیجه باعث کند شدن رشد اقتصادی می‌گردد.

رکود اقتصادی
با افزایش تورم، بانک مرکزی تلاش می‌کند با سیاست‌های پولی و افزایش نرخ بهره بازار را تنظیم نماید. اگر اصلاح بازار بیش از حد باشد و بازار برای این اقدامات آماده نباشد، کاهش رشد اقتصادی رخ می‌دهد. احتمال این اتفاق در پی سیاست‌های انقباضی حدود یک چهارم است که معمولا به عنوان انقباض شناخته می شود. اما اگر این اتفاق برای دو فصل متوالی رخ دهد، به طور کلی شروع یک رکود محسوب می شود.

افزایش اشتغال به صورت کوتاه مدت
افزایش تورم باعث کاهش پس‌انداز مردم می‌شود، زیرا قدرت خرید پس‌انداز را در طول زمان کاهش می‌دهد. این چشم‌انداز می‌تواند مصرف کنندگان را به خرج کردن و مشاغل را به سرمایه گذاری تشویق کند.

در نتیجه، بیکاری اغلب در ابتدا با افزایش تورم کاهش می یابد. مشاهدات تاریخی همبستگی معکوس بین بیکاری و تورم را نشان می‌دهد. حداقل برای مدتی، تورم بالاتر می‌تواند تقاضا را تحریک کند و در عین حال هزینه‌های نیروی کار تعدیل‌شده با تورم را کاهش دهد و به افزایش شغل دامن بزند. با این حال در نهایت، تورم بلندمدت و مزمن به رکود دامن می زند باعث افت اقتصاد خواهد شد.

سیاست‌های اقتصادی برای کاهش تورم

یکی از راه‌های کاهش تورم توسط دولت‌ها اعمال سیاست‌های انقباضی است. به این صورت که دولت‌ها با کاهش قیمت اوراق قرضه دولتی و افزایش نرخ بهره بانکی، میزان تقاضا برای خرج کردن را کاهش می‌دهند، چرا که پول کمتری در دسترس مردم است. 3 ابزار اصلی برای اعمال سیاست‌های انقباضی:

1-افزایش نرخ بهره
برای اینکه بانک مرکزی بتواند پول خلق کند، باید پول را با نرخ بهره بالاتری وام بدهد. زمانی که بانک نرخ بهره را افزایش می‌دهد، سایر بانک‌ها نیز ملزم هستند نرخ بهره خود را افزایش دهند. زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد، افراد کمتری تمایل به دریافت وام هستند زیرا هزینه دریافت وام افزایش یافته است و برای پس دادن وام باید هزینه بیشتری پرداخت کنند. در نتیجه مخارج و قیمت‌ها کاهش پیدا کرده و تورم کمتر می‌شود.

2- افزایش نرخ ذخیره اجباری
نرخ ذخیره اجباری، میزان پولی است که بانک‌ها باید نزد خود نگهداری کنند تا امکان وام دادن به شهروندان را داشته باشند. هرچه این نرخ بالاتر باشد، میزان کمتری برای وام دادن به مشتریان وجود دارد. اگر شهروندان پول کمتری داشته باشند، مبلغ کمتری خرج خواهند کرد.

3- کاهش عرضه پول
راه سوم این است که عرضه پول بوسیله سیاست‌گذاری‌ها، چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم کاهش یابد. سیاست اول در این مورد این است که دولت نرخ بهره اوراق قرضه را افزایش دهد، در این صورت تعداد افراد بیشتری اوراق قرضه را خریداری خواهند کرد. سیاست دوم، نرخ تبدیل ارز را به علت افزایش تقاضا، بالا ببرند. در نتیجه میزان واردات بالاتر خواهد رفت و صادرات کمتر خواهد شد. این سیاست‌ها باعث می‌شود میزان پول در گردش کاهش یابد. زیرا پول از بانک‌ها، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران جمع خواهد شد و در دست دولت قرار خواهد گرفت.

چطور از تورم در امان بمانیم؟

در کشوری مانند ایران که تورم در حال افزایش است، ارزش پول در حال کاهش است. در صورتی که پول خود را به صورت نقد نگهداری کنید، دارائی‌های نقدی شما خیلی سریع بی‌ارزش می‌شوند. در چنین شرایطی بهتر است منابع مالی خود را سرمایه‌گذاری کنید تا با دریافت نرخ سود، حداقل از کاهش ارزش پول جلوگیری کنید. برای این‌کار باید نرخ بازدهی انواع سرمایه‌گذاری را بررسی کنید.

یکی از این روش‌ها سرمایه‌گذاری در ملک است. زیرا در اقتصاد با تورم مثبت، قیمت‌ها مدام در حال افزایش است و اگر شما ملک خریداری کنید، ارزش ملک پس از چند سال افزایش خواهد یافت و همچنین می‌توانید در حین نگهداری آن به صورت همزمان، آن را اجاره دهید و از آن یک منبع درآمد برای خود ایجاد کنید.

کلام پایانی

در این مقاله سعی کردیم به زبان ساده تورم، عوامل بوجود آورنده تورم و پیامدهای آن را برای شما شرح دهیم. هدف مهم اقتصاد کلان، رشد اقتصادی، کنترل تورم و اشتغال به شمار می‌رود. اما تورم برنامه‌ریزی‌هایی که در حوزه اقتصاد کلان وجود دارد را منحرف کرده و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی را دشوارتر می‌سازد. اما آثار سوء تورم به همین جا ختم نمی‌شود،

در این نوشتار به تعاریف پیرامون تورم و علل بوجود آورنده و پیامد‌های آن پرداختیم. همان‌طور که می‌دانید، ۳ هدف مهم اقتصاد کلان، رشد اقتصادی، کنترل تورم و اشتغال به شمار می‌روند. تورم اثر تحریف‌کنندگی دارد و برنامه‌ریزی را دشوارتر می‌سازد. هم‌چنین، تورم توزیع درآمد در جامعه را به نفع شهروندان با سرمایه بالا تغییر می‌دهد و به ضرر کسانی خواهد بود که دستمزد نسبی اسمی ثابتی را دریافت می‌کنند. یکی از مهم‌ترین قدم‌ها برای پیش‌گیری و مهار تورم شناسایی عوامل بوجود آورنده آن است.